مريخ ته سفر ولي مشکل دی؟

نورالباري مل

July 22, 2022

ډیسمبر ۲۱، ۲۰۱۵ کيپ کناورل فلوريډا، د ايلان مسک سپېس ايکس شرکت نن يوه نوې تجربه کوي. داسې تجربه چې ناکامي يې کېدای شي سپېس ايکس شرکت او ورسره تړلي هيلې د تل لپاره له منځه يوسي. مسک پوهېږي چې د تشيال څېړنې او تشيال ته دراکټ لېږلو په بهير کې يوه ډېره وړه تېروتنه هم د ناکامۍ لامل کېدای شي.

"د يوه راکټ لپاره د ناکامۍ زر لارې شته خو د کاميابي يوازې يوه لار لري"

که هر څه له پلان سره سم مخ ته ولاړ شي نو نړۍ به نن يو نوی علمي انقلاب وويني. د ايلان مسک سپېس ايکس شرکت غواړي د لومړي ځل لپاره يو داسې راکټ وه ازمويي چې فضا ته تر تګ وروسته بيرته را ستون شي او پر خپلو پښو ودرېږي. تر دې مخکې راکټونو فضا توکي انتقالول خو پخپله راکټونه بيرته راتلل او د تل لپاره په سمندر کې ډوبېدل.

دا داسې دی لکه د هرې الوتنې لپاره نوې الوتکه جوړول. يا يو موټر چې له کندهاره کابل ته مسافر وړي او فقط تر همدې يوه سفر وروسته دا موټر بيا د تل لپاره استفادې وړ نه وي.

خو ايلان مسک غواړي دا دود بدل کړي. 

که مسک وتوانېږي چې راکټ سلامت بيرته مځکې ته را ستون کړي، نو تشيال شننه يا سپېس ايکسپلورېشن به خورا ارزانه شي او انسان به مريخ ته يو قدم نور هم نږدې شي. د خپل دې نوښت د کاميابۍ ليدو ته مسک دومره بېتاب دی چې د ده ټول ټيم دا بهير له کنټرول سنټر څخه په کمپيټرونو کې ګوري خو مسک دباندې ورته را وتلی دی او غواړي د خپل پالکن نهه Falcon 9 راکټ الوتنه مخامخ وويني.

مسک باوري دی چې دا ځل به کاميابېږي. دا ننداره په ژوندۍ بڼه خپرېږي، او په ميلونو انسانان يې پر تلويزون او يوټيوب ګوري. ټيک دوې دقيقې او ۱۹ ثانيې وروسته د ايلان مسک ټلفن ږنګ وهي، مسک له ځان سره وايي: که هر څه سم وي نو اوس راکټ بايد بيرته د مځکې پر لور حرکت کړی وي.

مسک خپل يوه همکار ته وکتل. "دا ځل ناکامۍ مو نو ملا غوټه را ماتوله"

پالکن نهه فضا ته د پېلوډ تر لېږلو وروسته بيرته د ايلان مسک د سترګو پر وړاندې پر خپلو پښو ولاړ دی. د ستورپوهنې نړۍ ورته ګوته په غاښ ده. د ستورپوهنې او تشيال‌څېړنې يو نوی څپرکی پرانېستل شو.

خو تر دغه ځايه د را رسېدا بهير نيغ نه وو، له خورا ډېرو کړاوونو او کږلېچونو ډک وو. 

* * *

جولای ۲۰، ۱۹۸۹

سپوږمۍ ته د انسان د سفر شلمه کاليزه ده، او د امريکا ولسمشر جورج ايچ ډبيلو بوش د هغو ستورمزلو په وياړ غونډه جوړه کړې ده چې په دې مأموريت کې يې برخه درلوده.

داسې ګنګوسې دي چې ولسمشر نن په خپله وينا کې د ناسا او تشيال څېړنې لپاره نوی پلان اعلانوي.

دا ګنګوسې رښتيا وې. ولسمشر وويل:

"زه نن يو لس کلن پلان نه اعلانوم، يو اوږدمهاله تعهد اعلانوم. لومړی د راتلونکو لس کالنو لپاره يعنې د نولس سوه نيويمې لسيزې لپاره. او په دويم قدم کې د نوي پېړۍ لپاره. موږ به يو وار بيا سپوږمۍ ته له يوه نوي پلان سره ځو، خو دا ځل هلته د پاتېدلو لپاره. په درېيم قدم کې، به موږ د مستقبل پر لور سفر کوو. د يوې نوي سيارې پر لور سفر. د مريخ پر لور سفر"

رابرټ زوبرين او د مارټين ميرياډا شرکت ټول کارمندان د ولسمشر وينا ته غوږ دی. مارټين ميرياډا شرکت د تشيال څېړنې په برخه کې د دولت قراردادونه لري. او د ولسمشر دا وينا د دوی لپاره خورا مهمه ده. زوبرين له ماشومتوبه  پر ساينس مين دی. او د ولسمشر په دې تعهد خورا خوښ شو. دی په ډېره بې صبرۍ دې ته منتظر وو چې د مارټين ميرياډا شرکت له لارې له ناسا سره په همکارۍ ځان د هغه پلان برخه وګرځوي چې له مخې به يې ادم زاد د مريخ پر لور سفر کوي.

تر دې وخته انسان فقط سپوږمۍ ته تللی دی چې ۳۸۴۴۰۰ کيلومتره واټن دی. او تر مريخه.... ۵۵ ميليونه کيلومتره واټن دی.

د ناسا کارمندان لاس پر کار شول چې د دې ۵۵ميليونه کيلومتره سفر لپاره پلان جوړ کړي. د ولسمشر له وينا سره سم، فقط درې مياشتې وروسته ناسا د سپوږمۍ او مريخ د څېړنې لپاره خپل دېرش کلن پلان خپور کړ.

زوبرين دا پلان ټکي په ټکي ولوست. خو خوند يې ور نه کړ. د ناسا په پلان کې مريخ ته د تګ لپاره هيڅ بېړه نه ليدل کېږي. دا دېرش کلن پلان دی. او د خورا ډېرې بودجې غوښتنه کوي. زوبرين تر اوسه پورې د هغه پلان لوی منتقد دی. د زوبرين په اند مريخ ته تګ بايد اسانه او ارزانه وي. د ناسا د دېرش کلن پلان تر خپرېدو سمدستي وروسته زوبرين د خپل دفتر له مشر سره ګوري او ورته وايي:

- ګوره ښاغلی بېکر، د ناسا پلان محض يوه دولتي کاغذپراني ده، موږ بايد په همدې لسيزه کې مريخ ته ولاړ شو. او په خورا ټيټه بيه. ناسا بايد قانع کړو چې دا داسې نه کېږي.

- ستا احساسات د درناوي وړ دي، زوبرينه، خو تر دې ښه پلان په اوسنيو شرايطو کې نه شي جوړېدای. که ته دا فکر کوې چې ته تر ناسا په پوهېږې نو ونيسه ته دې پلان جوړ کړه زه په ناسا کې شناخت لرم. که ته ما قانع کړې چې ستا پلان د ناسا تر پلان مؤثر دی، زه دې د ناسا له مشرانو سره کښېنوم چې ستا پلان ومني.

زوبرين لاس په کار شو چې ناسا ته يې وښيي چې پلان يعنې څه؟

ستونزه دا ده چې تر مريخه خورا ډېر واټن دی، او تشيال بېړۍ يا سپېس شيپ چې مريخ ته انسان ولېږدوي، خورا ډېر سونتوکي غواړي او سونتوکي د بېړۍ وزن او حجم ور ډېروي.

بله ستونزه دا ده چې ستورمزلي بايد دومره تېل يا سونتوکي له ځان سره ولري چې د دوه طرفه سفر لپاره تر بسو بس وي. څو مياشتې وروسته زوبرين خپل پلان بشپړ کړ. دا پلان مارس ډايريکټ نومېږي. د دې پلان له مخې ستورمزلي د بيرته راتګ لپاره سونتوکي له ځان سره نه وړي. په مریخ کي يې پخپله جوړوي. لومړی يوه تشيال بېړۍ مريخ ته لېږل کېږي په دې تشيال بېړۍ کې هايډروجن، د بيرته راتګ راکټ، او يو اتومات لابراتوار چې د هايډروجن په کارولو د بيرته راتګ لپاره سونتوکي جوړ کړي لېږل کېږي. څو مياشتې وروسته به څلور تنه ستورمزلي پسې ورځي چې له ځان سره د ۱۸ مياشتو لپاره خواړه او د استوګنې کوټه يا Mars Habitat Unit ور وړي. بيا به بيرته په هغه بېړۍ کې راځي چې تر دوی ۱۸ مياشتې مخکې هلته لېږل شوې وه.

د ناسا ډېر کارمندان په دې قانع ول چې دا پلان د ناسا تر پلان ډېر عملي او ارزانه‌بیه دی. خو بيا هم ناسا په بشپړ ډول د زوبرين مارس ډايرکټ پلان ور خپل نه کړ. زوبرين پوهېږي چې ناسا په دې اړه هيڅ بېړه نه لري. او د نورو دولتي ادارو غوندې ناسا هم د مېږي په ګام حرکت کوي.

*  *  *

۲۰۰۱ کال دوبی، منهاټن نيويارک

په ۲۰۰۱ کال کې يوه شپه يودېرش‌کلن ايلان مسک تر يوې مېلمستيا وروسته له خپلو ملګرو سره هوټل ته روان دی. په دا شپو کې مسک تازه خپل شرکت زيپ۲ په ۳۰۷ ميلونه ډالره پلورلی دی او اوس يې نوی شرکت پې‌پال هم د پرمختګ او کاميابۍ تر پولو رسېږي. مسک موټر چلوي او د مخ په سيټ کې ناست ملګری يې ورته وايي:

  - ښه نو اوس څه پلان لرې؟

مسک اسمان ته وکتل

- هاغه سور ټکی وينې، دا مريخ دی، دا بايد د انسان دويم کور وي. يوازې پر مځکه تکيه کول خطرناکه دي.

- په ياد دې دي يو وخت ناسا دېرش کلن پلان جوړ کړی وو، مريخ ته د تګ لپاره يې ۵۴۱ ميليارده ډالر غوښتل.

- ښه مې په ياد دي، مګر دا خو ډېرې پيسې دي، حتی ستا وس لا نه په رسېږي

- پوهېږم چې زما وس نه په رسېږي، خو ناسا، يوه دولتي اداره ده تر کار يې د کاغذپرانۍ لګښت دېر دي. دا لګښتونه حتماً را کمېدای شي. زه غور پر کوم. او بې غمه اوسه زه مو مريخ ته بيايم.

په سبا چې ايلان مسک او ملګري سره يو ځای شول د مسک سترګې سرې دي. داسې ښکاري چې ټوله شپه يې خوب نه دی کړی. ملګرو ته يې وويل چې برايي يې ټوله شپه د ناسا په ويبسايټونو کې تېره کړه، او دې پايلې ته ورسېدئ چې ناسا مريخ ته د تګ لپاره هيڅ پلان نه لري. د پلان د نشت لوی لاملونه يې د ايلان مسک په ګومان مريخ ته د تګ پېچلتيا، د لګښت ډېروالی او د بودجې کموالی دی. همدا ټکی يې ايلان مسک قانع کوي چې سپېس ايکسپلورېشن يا تشيال څېړنه بايد د دولت له انحصاره ووځي او د خصوصي سکتور د سيالۍ ډګر شي.

د همدې موخې لپاره ايلان مسک د سپېس ايکس شرکت جوړوي، له رابرټ زوبرين او نورو ساينسپوهانو سره معرفي کېږي او فضا د ناسا او ايسا تر څنګ د سپېس ايکس، بلو اورجن، او آسټرا غوندې لويو او وړو خصوصي شرکتونو د سيالي ميدان ګرځي. د همدې سيالو په خاطر موږ اوس مريخ ته تر بل هر وخت نږدې يوو.

د روان کال د جولای پر ۱۹مه دوو امريکايي شرکتونو، ريلېټيوټي سپېس او امپلس سپېس، اعلان وکړ چې په ۲۰۲۴ کې به مريخ ته روباټ لېږي. دا به په تاريخ کې سرې سيارې ته لومړنی غير دولتي يا تجارتي مأموريت وي.

د زوبرين اوس هم ژوندی دی دی. او باوري دی چې انسان به د ده په ژوند کې د مريخ پر مخ قدم ږدي.

د همداسې ورځې په هيله!